Spacer zaczynamy od centrum Końskich, popularnie nazywanym przez mieszkańców skwerkiem.

To właśnie tutaj w początkach XIII w. biskup krakowski Iwo Odrowąż ufundował kościół, wokół którego zaczęło rozwijać się miasto. Ten kościół to dzisiejsza Kolegiata pw. św. Mikołaja i Wojciecha.

Ta neogotycka dziś budowla z ciosów kamiennych jest milczącym świadkiem długoletniej historii miasta. Na kościelnych murach ukrytych jest kilka niezwykle interesujących architektonicznych pamiątek z przeszłości. Bystre oko wnikliwego turysty dostrzeże późnoromański tympanon z XIII w., znajdujący się nad wejściem od strony południowej, czy wmurowane w wieżę kościelną starodawne napisy, zegar słoneczny oraz herb Odrowąż. Wewnątrz znajduje się epitafium Kanclerza Wielkiego Koronnego Jana Małachowskiego, który wraz z rodziną spoczywa w kryptach kościoła.

Wiele czasu upłynęło zanim osada przerodziła się w prawdziwe miasto o nazwie Końskie Wielkie. Miało to miejsce dopiero w 1748 r., kiedy wspomniany już Jan Małachowski uzyskał od króla Augusta III prawa miejskie dla Końskich. Z tego okresu pochodzi zabudowa wokół rynku - kamienice z szerokimi, przejazdowymi bramami. Teren zajmowany przez dzisiejszy skwer pełnił różne funkcje. W okresie zaborów miały tu miejsce manifestacje narodowe, w czasie II wojny światowej pełnił rolę cmentarza żołnierzy niemieckich, później odbierano tutaj defilady i pochody 1-majowe oraz istniała pierwsza w mieście stacja benzynowa.

Widniejący nieopodal pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony został z inicjatywy ks. A. Ręczajskiego w 1946r. Na wysokim postumencie warszawski artysta umieścił postać trzymającego chorągiew naczelnika na koniu. Pomnik wzniesiono w miejsce zaginionego podczas II wojny światowej cokół z popiersiem Kościuszki. Po latach dawny pomnik odnalazł się i został postawiony przy północnej bramie wejściowej do Parku Miejskiego, przy ulicy Mieszka I-go. Dziś Końskie posiadają 2 pomniki Tadeusza Kościuszki.

 

 Rozpoczynając wędrówkę po mieście kierujemy sie na wschód, ulica ks. Granata, do Parku Miejskiego im. Tarnowskich. Po drodze mijamy stary wikariat, Bibliotekę Pedagogiczną oraz znajdujące się na przeciw nich plebanię i kancelarię parafialna z 1826r. Na wprost nas Bank Spółdzielczy.
My kierujemy się w prawo, idąc ulicaą Zamkową wzdłuż ogrodzenia parkowego, przez którą wkraczamy na teren zespołu pałacowo-parkowego, wzniesionego przez rodzinę Małachowskich, a następnie przebudowanego przez Tarnowskich.
Idziemy alejką lipową, wzdłuż której rosną 300-letnie drzewa. Po prawej mijamy obszar parku przeznaczony niegdyś na zabawy dla dzieci Kanclerza, których małżonka Izabela z Humieckich, urodziła mu aż 23! Stąd obecność tutaj tzw. Domku Wnuczętów - małego, piętrowego budynku w stylu neogotyckim. Na lewo Świątynia Grecka z początku XIX wieku - klasycystyczna budowla, wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, z sześciokolumnowym portykiem przy wejściu głównym. Do września 1939 roku półkoliście zamknięte, szerokie okna rozświetlały wnętrze urządzonej tam oranżerii. Niegdyś obiekt służył dawnym właścicielom do celów reprezentacyjnych, obecnie mieści się w nim sala widowiskowo-teatralna.
 

 

Za Świątynią Grecką widoczna jest Oranżeria Egipska - egzotyczny obiekt projektu Franciszka Lanciego z 1825 r. Staroegipską fasadę budynku spinają po bokach pylony, w których ukrywają się siedzące postacie faraonów. Całość utrzymana jest w stylu staroegipskim, zdobiona motywami egipskimi i hieroglifami. Niegdyś wzdłuż budynku płynął niewielki strumyk, który szemrząc wesoło zapraszam na spacer w głąb parku. Obecnie obiekt stanowi siedzibę Miejsko-Gminnego Domu Kultury. Przed budynkiem znajduje się scena letnia i ławeczki. To właśnie tutaj, od późnej wiosny do jesieni, odbywają się przeróżne imprezy kulturalne i tętni życie kuturalno-rozrywkowe miasta.

 Idąc dalej dochodzimy do skrzyżowania dwóch głównych alei parkowych o przebiegu północ-południe i wschód-zachód. Stanowią one centralny punkt założenia zespołu pałacowo-parkowego. Kiedy Kanclerz Jan Małachowski uzyskał dla Końskich prawa miejskie rozpoczął w tym miejscu budowę swojej rezydencji. Pałac miał być wzorowany na podobnym znajdującym się w Pilnitz koło Drezna. Wybudowane dwa naprzeciwległe skrzydła pałacowe, wznoszące się na osi północ-południe, zakończone zostały pawilonami o dachach namiotowych. Skrzydło wschodnie, które służyło dawniej celom gospodarczym, stanowi obecnie siedzibę Urzędu Miasta i Gminy. Z kolei skrzydło zachodnie, które niegdyś pełniło funkcje mieszkalne, zajmuje obecnie Biblioteka Publiczna, Gminne Centrum Informacji oraz Centrum Informacji Turystycznej.

Centralnie pomiędzy skrzydłami pałacowymi usytuowana jest fontanna, otoczona klombami i ławeczkami. W kierunku południowym, za bramą wjazdową, założenie zamyka osobliwa budowla ogrodowa o charakterze dekoracyjnym. To Glorietta, pod którą w okresie międzywojennym odbywały się uroczystości religijno-patriotyczne, zwane przez mieszkańców "uroczystościami pod orłem". 

fot. Magdalena Weber

Alejka parkowa prowadząca w kierunku północnym wiedzie do kolejnej bramy wejściowej. Idąc alejką zauważamy jak park zmienia swój charakter, przybierając kompozycję romantyczną. Świadczą o tym grupowe nasadzenia drzew, altana i wzniesienie widoczne po prawej stronie. Altana zbudowana została na planie ośmioboku, dawniej z dużymi arkadowymi otworami w każdej ze stron, opilastrowana i zwieńczona belkowaniem. Dziś jest zabudowana, mieści się w niej czynny w okresie letnim obiekt gastronomiczny. Niewielkie wzniesienie, nazywane popularnie "górką parkową", od lat było powodem snucia wielu legend i historii, ze względu na istniejące wejście do wnętrza. Jedna z takich opowieści wspomina o korytarzu łączącym park z podziemiami Kolegiaty pw. św. św. Mikołaja i Wojciecha., która w linii prostej znajduje się za nami. Jedno jest pewne, zimą służy ona uciesze najmłodszych mieszkańców miasta, którzy zjeżdżają z niej na sankach.

Tuż za bramą parkową mijamy wspomniany wcześniej pomnik Tadeusza Kościuszki, przed długi czas uznawany za zaginiony. Był pierwszym pomnikiem Kościuszki postawionym w mieście. Wykorzystano wówczas cokół pomnika cara Aleksandra II, postawionego przez zaborców w centrum miasta. W 1914 roku, Legioniści wkraczając do miasta, urządzili symboliczny pogrzeb cara, zrzucając jego popiersie z cokołu. Kiedy w 1917 roku, w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki, mieszkańcy miasta za zgodą austriaków wystawili Naczelnikowi pomnik, rosyjskie napisy na starym cokole zakryto żeliwnymi tablicami z symbolami nawiązującymi do insurekcji kościuszkowskiej. Podczas II wojny światowej Niemcy nakazali usuniecie pomnika, a ówczesny burmistrz ukrył go na tyle skutecznie, że nie udało się go odnaleźć po wojnie. Ufundowano więc nowy. Odnaleziony po wielu latach stary pomnik został odnowiony i postawiony na skraju parku.

fot. Agnieszka Jaskólska

Za pomnikiem Kościuszki wśród drzew ukryta jest jeszcze mała neogotycka kapliczka wybudowana w 1840 roku wg projektu Franciszka Marii Lanciego. Przedstawia wysoki baldachim na cokole i 4 kolumienkach, na nim herby Małachowskich Nałęcz, wewnątrz smukła rzeźba Matki Boskiej.

Na terenie miasta znajdują się jeszcze inne obiekty godne uwagi. Jednym z nich jest kościół pw. św. św. Anny i Jana Chrzciciela. By do niego dojść należy powrócić w kierunku fontanny i udać się ulicą Partyzantów w lewo. Zmierzając w tę część miasta mijamy po drodze pomnikowe drzewa oraz, po lewo, Ogródek Jordanowski a następnie Gimnazjum Nr 2. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo, w ulicę Browarną, którą dochodzimy do kościoła. Położony na cmentarzu grzebalnym, został wzniesiony około 1770 roku z fundacji Jana Faygla. Kościół jest murowany, orientowany, jednonawowy, z węższym kwadratowym prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą. Początkowo służył jako kaplica na prywatne potrzeby rodziny Małachowskich, a później Tarnowskich. Podniszczona w okresie zaborów świątyniazostała odnowiona przez Annę hr. Tarnowską, wdowę po zmarłym w 1917 roku Juliuszu hr. Tarnowskim, który zażyczył sobie, by pochowano go w podziemiach tego właśnie kościoła. Prochy Juliusza Tarnowskiego sprowadzono w 1918 roku. Tablica pamiątkowa z napisem umieszczona wewnątrz kościoła na lewo od wejścia. Stąd wracamy do centrum miasta ulicami Browarną, Partyzantów i Zamkową.