W latach okupacji hitlerowskiej podczas II wojny światowej ziemia  konecka była jednym z najsilniejszych w kraju ośrodków oporu  przeciw okupantowi. Klęska wrześniowa 1939 roku nie złamała woli walki wśród tutejszych mieszkańców. Wielu  z nich przyłączyło się do działających na tych terenach ugrupowań partyzanckich, m.in. oddziałów dowodzonych przez mjr  Henryka Dobrzańskiego "Hubala",  mjr  Jana Piwnika "Ponurego" czy por. Waldemara Szwieca "Robota" .
         Dziś miejsca walki i męczeństwa upamiętniają pomniki, tablice, muzea... Warto podążyć ich szlakiem i  zadumać się przez  chwilę nad przeszłością naszych przodków, których patriotyczne poświęcenie było ich codziennością...

Miejsca pamięci narodowej w Końskich 

Mogiły żołnierzy Wojska Polskiego  poległych w 1939 roku
W pierwszych dniach września 1939 roku w okolicach Końskich  stacjonowały jednostki Wojska Polskiego wchodzące w skład 36 Dyzwizji Piechoty: 163 i 165 Pułki Piechoty, będące związkami Grupy Operacyjnej gen. Stanisława Skwarczyńskiego. Dnia 8 września  doszło do zaciętych walk z 1 Dywizją Lekką Wermachtu. Polskich żołnierzy poległych podczas walki pochowano na cmentarzach w Kazanowie i Końskich.
- kwatery oznaczone żelaznymi krzyżami i  płytą z piaskowca na której znajduje się napis : TU SPOCZYWAJĄ  ŻOŁNIERZE WOJSKA POLSKIEGO 36 DP 136 PP 165 PP POLEGLI NA POLU CHWAŁY W 1939 R. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI.

 

- kwatera oznaczona płytą  na której znajduje się napis : ŻOŁNIERZE WOJSKA POLSKIEGO POLEGLI NA POLU CHWAŁY W 1939 R.
- symboliczna mogiła: ŚP OLDRZYCH KAFKA POR. WOJSK POLSKICH POLEGŁ W BITWIE W TOMASZOWIE LUBELSKIM W 1939 ROKU MAJĄC LAT 25

 

Kwatera i pomnik partyzantów, 1939-1945
- zbiorowa mogiła podzielona na kwatery. Z tyłu pomnik z piaskowca, z rzeźbą żołnierza na postumencie na tle parawanowej ściany. Rzeźba przedstawia  żołnierza obnażonego do pasa, z przerzuconym przez ramię płaszczem, lewa ręka podniesiona do czoła. Na ramionach  - orzeł  z rozpostartymi skrzydłami.

Na cokole o profilowanych narożach nałożone daty 1939 - 1945 i tarcza z mieczami - odlane z brązu. Tylna ściana wyższa w części środkowej, rozczłonkowana  po bokach na filarki połączone pociskami armatnimi, na których nałożono litery z brązu: PARTYZANTOM. Po bokach dwa wolno stojące filarki, z lewej strony kamienna płyta z wykutymi nazwiskami poległych partyzantów  ziemi koneckiej, należących  w latach wojny  do różnych ugrupowań konspiracyjnych. Ich szczątki ekshumowano po wyzwoleniu z pól bitewnych i miejsc kaźni. Spoczywają tu m.in.  ppor. Wademar Szwiec "Robot", dowódca zgrupowania AK, który zasłynął atakiem  na niemieckie posterunki w Końskich oraz żołnierze jego oddziału: Grażyna Śniadecka "Grażyna",, Adam Wolf  "Wilk", Piotr Downar "Azorek" i inni.

  Mogiła i tablica pamiątkowa ofiar egzekucji w Fidorze

 - w  początkach czerwca 1943 roku hitlerowska żandarmeria aresztowała około 40 mieszkańców wsi Smarków. Zatrzymanych przesłuchano w Końskich , skąd  w dniu 11 czerwca 31 mężczyzn wywieziono na teren kamieniołomu położonego w pobliżu wsi Fidor i tam rozstrzelano. Po wojnie zwłoki ekshumowano  na cmentarz. Obecnie o zbrodni w Fidorze przypomina  tablica, złożona z 2 płyt granitowych z wykutym napisem: POLEGLI NA FIDORZE 11 CZERWCA 1944 R. i wymienionymi nazwiskami  zamordowanych. Przed pomnikiem  mogiła.

 

 

Tablica pamiątkowa  umieszczona pomiędzy tablicami poświęconymi ofiarom egzekucji  z Fidoru
- granitowa tablicaMIESZKAŃCY RUSKIEGO BRODU Z BATALIONÓW CHŁOPSKICH ROZSTRZELANI W MIEJSCOWOŚCI SŁUPIA W DN.  22. IV. 1944 R.

 

 

Kwatera i pomnik ofiar egzekucji w Baryczy, 1943
-  kwatera w betonowym obramieniu wypełniona  krzewami. Z tyłu pomnik z betonu i kamienia w formie ściany rozdzielonej filarami na dwie części obłożonej płytami z piaskowca. Z lewej strony brązowy krzyż  PARTYZANTOM 1939- 1945 oraz napisy wykute w kamieniu: 
CHWAŁA POLEGŁYM. MIEJSCE UŚWIĘCONE MĘCZEŃSKĄ KRWIĄ POMORDOWANYCH POLAKÓW PRZEZ FASZYSTÓW NIEMIECKICH W LATACH 1939-1945. CZEŚĆ POLEGŁYM . ZARZĄD  ODDZ. ZBOWID KOŃSKIE W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ POLSKIEJ RZECZPOSPOLITEJ LUDOWEJ DN. 23-IX-1968 R.;
              W DNIU 23 WRZEŚNIA  1943 R. ZGINĘLI ŚMIERCIĄ TRAGICZNĄ Z RĄK HITLEROWSKICH OPRAWCÓW W BARYCZY POW. KOŃSKIE NIŻEJ WYMIENIENI CZŁONKOWIE RUCHU OPORU: dalej wymienione są nazwiska zamordowanych. Na skrajnych filarach pomnika żeliwne znicze.
          W pobliżu Baryczy, na terenie przedwojennego poligonu wojskowego, Niemcy zorganizowali stałe miejsce straceń. W dniu 17 września 1943 roku rozstrzelano tutaj 17 mężczyzn  zamieszkałych w  Kornicy i Końskich. Ofiary pochowane zostały na miejscu zbrodni, a po wojnie ekshumowane na cmentarz w Końskich i złożone w oddzielnej mogile.

Kwatera i tablica pamiątkowa ofiar egzekucji w Pile, 1944
W osobnej mogile spoczywają ofiary egzekucji dokonanej  przez hitlerowców  w dniu 16 stycznia 1944 roku w miejscowości Piła. Wówczas rozstrzelano 10 osób pochodzących z różnych stron ziemi koneckiej przetrzymywanych w koneckim więzieniu, w odwet za postrzelenie w okolicach Piły cywilnego Niemca. Ofiary zbrodni pochowano na miejscu egzekucji, po wyzwoleniu zaś przeniesiono na cmentarz w Końskich.
- przy kwaterze tablica z piaskowca na betonowej podstawie z wykutym napisem: ROZSTRZELANI ZA ZABICIE NIEMCA W DNIU 16. I. 1944 R. , dalej  wymienione są nazwiska ofiar.

Tablica i symboliczne mogiły ofiar obozów koncentracyjnych
Na zewnątrz kaplicy cmentarnej znajduje się mosiężny krzyż  z napisem: ZGINĘLI W HITLEROWSKICH OBOZACH KONCENTRACYJNYCH 1939-1945, pod nim zaś 4 granitowe tablice z nazwiskami ofiar.

          Na koneckim cmentarzu jest jeszcze wiele mogił , nagrobków oraz tablic pamiątkowych  upamiętniających ofiary wojny, których tutaj nie wymieniono. W grobach rodzinnych pocowani są zołnierze Wojska Polskiego partyzanci i ofiary zbrodni hitlerowskich pochodzący z Końskich i ziemi koneckiej. Na szczególną uwagę zasługują groby rodzin Szatkowskich i Ksyków zamordowanych w Oświęcimiu oraz symboliczna mogiłą kapitana Władysława  Reginisa - Raginisa, dowódcy odcinka "Wizna" poległego w 1939 roku.

Tablica pamiątkowa żołnierzy Wojska Polskiego , 1939
W kruchcie kościelnej znajduje się granitowa tablica z Krzyżem Walecznych oraz napisem : ŚP ŻOŁNIERZOM 36 DP ODDZIAŁÓW 7 DP POLEGŁYM DLA CIEBIE POLSKO W OBRONIE OJCZYZNY W 1939 R. NA KIELECCZYŹNIE. KOLEDZY I RODZINY SIERPIEŃ 1981.

 

Tablica pamiątkowa ofiary obozu koncentracyjnego 1941
Na zewnątrz kościoła  kamienna tablica z podobizną zmarłego  i napisem:  DŁUGOLETNIEMU PROBOSZCZOWI KS. PRAŁATOWI SYKULSKIEMU ZAMORDOWANEMU PRZEZ NIEMCÓW W OŚWIĘCIMIU ROKU PAŃSKIEGO 1941 W DOWÓD WDZIĘCZNOŚCI TEN SKROMNY UPOMINEK SKŁADAJĄ PARAFIANIE

 

Tablica pamiątkowa partyzanckiej akcji 1944
W kruchcie kościoła  znajduje się granitowa tablica z krzyżem i znakiem Polski Walczącej oraz napis: PAMIĘCI ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ Z ODDZ. "SZAREGO" POLEGŁYM W DN. 6.VI.1944 R. PRZY  ROZBICIU NIEMIECKIEGO WIĘZIENIA W KOŃSKICH: dalej wymienione nazwiska poległych. W 36 ROCZNICĘ "SZARACY"

 

 

Tablica pamiątkowa ppor. W. Szwieca "Robota" i jego żołnierzy , 1943
W kruchcie kościoła pw św. Mikołaja jest tablica granitowa z odznaką żołnierzy Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK  "Ponury" oraz napisem upamiętniającym walkę i śmierć  w obronie ojczyzny.
Podporucznik Waldemar Szwiec "Robot", cichociemny, był jednym z najbardziej znanych dowódców partyzanckich na kielecczyźnie.  Od czerwca 1943 roku został dowódcą Zgrupowania Nr 2 w Zgrupowaniach Partyzanckich AK Jana Piwnika "Ponurego". Zasłynął akcją opanowania Końskich  1. IX. 1943 roku. Poległ w walce z Niemcami w Wielkiej Wsi  14.X. 1943 roku.

 

 

Pomnik ofiar egzekucji 1943
Pomnik na swerku naprzeciwko Liceum Ekonomicznego, upamiętniający miejsce kilku egzekucji  jakich dokonali hitlerowcy na więźniach miejscowego aresztu. Wśród zamordowanych byli mieszkańcy Końskich i okolic podejrzani o działalność w ruchu oporu. Pomnik wzniesiony z kamienia i betonu przedstawia  rzeźbę Matki Boskiej na wysokim filarze z płaskorzeźbami na bocznych ścianach. Filar żłobkowany  z płaskorzeźbami orłów na głowicy oraz wykutym napisem :MATKO NIE OPUSZCZAJ NAS.

Tablica pamiątkowa ofiar terroru 1939-1945
 W elewacji budynku szkoły zawieszona jest tablica brązowa  z napisem : MIEJSCE KAŹNI I MORDERSTW DOKONANYCH NA POLAKACH PRZEZ NIEMIECKĄ ŻANDARMERIĘ W LATACH 1939 -1945.

Tablica pamiątkowa ofiar terroru 1939 - 1945
W elewacji budynku administracyjnego Koneckich Zakładów Odlewniczych zawieszona jest brązowa tablica z napisem: MIEJSCE KAŹNI I MORDERSTW DOKONANYCH NA POLAKACH PRZEZ GESTAPO  W LATACH 1939-1945.
W biurowcu  w latach okupacji mieściła się siedziba hitlerowskich władz policyjnych. Początkowo był tutaj komisariat policji kryminalnej, następnie zaś samodzielna placówka gestapo. W piwnicach budynku niemcy urządzili areszt, gdzie osadzano osobu zatrzymane w czasie akcji represyjnych. Wiele z nich zostało zamordowanych na terenie budynku i w areszcie.

Dom Nauczyciela, ul. Kazanowska 17

Tablica pamiątkowa nauczycieli - ofiar II wojny światowej
W latach okupacji 40 koneckich nauczycieli poległo z rąk okupanta walcząc w szeregach Wojska Polskiego, ZWZ -AK, GL -AL a także zginęło w obozach koncentracyjnych  oraz publicznych i tajnych egzekucjach. Aby uczcić ich pamięć w holu Domu Nauczyciela znajduje się marmurowa tablica.
 

Tablica pamiątkowa nauczycieli i wychowanków Liceum Ogólnokształcącego w Końskich poległych w latach 1939 - 1945
Wbudowana w holu szkoły tablica  z napisem: PROFESOROWIE I WYCHOWANKOWIE LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO  W KOŃSKICH KTÓRZY ZGINĘLI W WALKACH Z HITLEROWCAMI LUB ZOSTALI PRZEZ NICH ZAMORDOWANI W OBOZACH KONCENTRACYCJNYCH, dalej nazwiska.                                          

Płyta harcerzy poległych w latach 1939-1945
Przy parkowej alejce pomnik w postaci kamiennej płyty o nieregularnym kształcie na betonowej posadzce z wykutym napisem: CZEŚĆ I CHWAŁA HARCERZOM BOHATEROM ZIEMI KONECKIEJ POLEGŁYM W LATACH 1939-1945 W 70 ROCZNICĘ POWSTANIA HARCERSTWA KOŃSKIE 1982.

 

 

Mogiła nieznanego żołnierza
Tuż przy drodze Przedbórz - Końskie, na skraju lasu, na brzozowym krzyżu zawieszona blaszana tabliczka z uszkodzonym napisem: ...STRZELEC ZWIADOWCA. Na mogile dwie wycięte z blachy biało - czerwone flagi.

 c.d.n.

Źródło:
Kaczanowski L.,  Miejsca pamięci narodowej w województwie kieleckim  1939 - 1945, Kielce 1989