Kolegiata św. Mikołaja i Wojciecha w Końskich

Opis

Kolegiata usytuowana jest w centrum miasta, popularnie nazywanym przez mieszkańców skwerkiem.  Pierwszy kościół w tym miejscu ufundowany był przez Iwo Odrowąża. Kolejno następujące po sobie przebudowy w latach 1492-1520 oraz 1902-1903 uformowały obecną bryłę świątyni.

Najstarsza część kościoła pochodzi z przełomu XV/XVI w. i obejmuje  wschodnią część nawy wraz z prezbiterium. Późniejsza część, dobudowana w latach 1902-1903 r. według planów architekta Wacława Popławskiego to nowa wieża dzwonnicza z zegarem, zachodnia część nawy oraz zębate szczyty dachu.

Kościół jest późnogotycki, z neogotyckimi przekształceniami. Murowany z ciosów kamiennych i orientowany. Bryła kościoła jest jednonawowa z węższym prostokątnym prezbiterium, przy którym od północy znajduje się zakrystia. W prezbiterium dwuprzęsłowe sklepienie gwiaździste, zakrystia zaś sklepiona jest kolebkowo,  w nawie znajduje się strop z 1903 r. W północnej ścianie prezbiterium jest też cenne sakramentarium późnogotyckie pochodzące z przełomu XV/XVI w. ulokowane w kamiennym, profilowanym obramieniu o wykroju oślego grzbietu zwieńczonym krzyżem i kwiatami lilii. Kościół jest oskarpowany, okna wysokie, wąskie ostrołukowe.

Wejścia do świątyni zdobią ciekawe portale. W ścianie wschodniej do zakrystii prowadzi profilowany, ostrołukowy portal, ponad którym znajduje się kwadratowe okienko ze starymi kratami. Z kolei w południowej ścianie nawy, nad wejściem o profilowanym prostokątnym obramieniu jest półkolisty, płaskorzeźbiony, późnoromański tympanon z pierwszej połowy XIII w., z przedstawieniami: krzyża, dwóch rozet o symbolicznym znaczeniu i dwóch drzew rajskich, na tle splotów wici palmetowej. Tympanon ten osłonięty jest daszkiem kamiennym na konsolach o charakterze szesnastowiecznym. Zachodnie wejście zdobi z kolei okazały, neogotycki, ostrołukowy portal. 

W ściany wieży wmurowane są stare płyty pochodzące prawdopodobnie z bryły dawnego kościoła, jeszcze sprzed przebudowy. Oprócz majuskułowych napisów z XV w., są też Herby Odrowąż i Rawicz. Na skarpie południowej prezbiterium znajduje się zegar słoneczny z 1621 r.

Wnętrze kościoła kilkakrotnie odnawiane i zmieniane pełne jest pamiątek z przeszłości. Ołtarz główny  jest kamienny, późnobarokowy z 1749 r. przedstawia krucyfiks umiejscowiony pod baldachimem podtrzymywanym przez kolumny. W ołtarzach bocznych obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w srebrnych sukienkach z XVIII w. oraz obraz św. Mikołaja, przemalowane i powiększone przez Wincentego Łukaszewicza (XIX / XX w.) W prezbiterium znajdują się także: nagrobek Hieronima Koneckiego (zm. 1564 r.) - piaskowcowy, późnorenesansowy, wystawiony przez syna Jana, dworzanina królewskiego oraz epitafium Jana Małachowskiego, kanclerza wielkiego koronnego, wystawione w 1762 r., murowane, rokokowe, z dwiema rzeźbionymi postaciami alegorycznymi po bokach tablicy inskrypcyjnej, zwieńczonej rzeźbionym, alabastrowym popiersiem zmarłego w bogatym obramieniu z puttami.

Z okresu ostatniej przebudowy pochodzą także: kruchta, chór muzyczny, organy, ambona oraz ławki, konfesjonały i Stacje Drogi Krzyżowej. W kruchcie tablice pamiątkowe: żołnierzy Wojska Polskiego, ppor. Waldemara Szwieca "Robota" i jego żołnierzy oraz tablica upamiętniająca partyzantów z oddziału Antoniego Hedy "Szarego" poległych w akcji rozbicia więzienia w Końskich.