Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu

Opis

Na zachodnich krańcach województwa świętokrzyskiego, nad rzeką Czarną leży niewielka miejscowość Maleniec. W roku 1784 Jacek Jezierski kasztelan łukowski założył tu zakład składający się z młyna, tartaku, drutarni i fryszerni z 11 młotami. Trzy lata później zakład  wizytował Stanisław August Poniatowski. Przebieg tejże wizyty spotkamy w "Diariuszu" podróży króla, spisanym przez Adana Naruszewicza. Lokalizacja zakładu w Maleńcu uwarunkowana była bogatymi złożami rudy żelaza w okolicy, możliwością pozyskania drewna z okolicznych lasów i wodą bieżącą do poruszania kół wodnych w zakładach przemysłowych. Surówki do zakładu metalurgicznego dostarczał wielki piec w Kawęczynie, a rudę  dowożono z miejscowości Machory, Kołoniec oraz Ruda Maleniecka.

W pierwszych latach działalności wytwarzano tutaj m.in. stalowe odkuwki na lufy do sztucerów produkowanych w Kozienicach. W połowie dziewiętnastego stulecia zainstalowano 15 gwoździarek do produkcji gwoździ ciętych z blachy. W zakładzie pracowało wówczas około 80 pracowników. Po modernizacji fabryki rozpoczęto produkcję  łopat, szpadli  i okuć budowlanych. Do poruszania urządzeń zakładu służyły trzy koła wodne poruszające system pasów transmisyjnych uruchamiających następnie prasy, gwoździarki, nożyce, młoty oraz miechy pieca grzewczego. Do produkcji łopat i gwoździ używano zużytych obręczy kół wagonów kolejowych. W latach 30. XX w. w fabryce pracowało już 250 osób.

Zakład częściowo zniszczony podczas II wojny światowej, służył Niemcom, którzy przeprowadzili modernizację szpadlarni i zainstalowali silnik spalinowy napędzający główny wał transmisyjny. Po wojnie zakład został odnowiony i  produkował głównie narzędzia gospodarcze, produkcji gwoździ zaniechano w 1951 roku.

W dniu 21 czerwca 1967 roku zakład w Maleńcu został uznany za zabytek techniki i wpisany do Rejestru Zabytków. W latach 70., 80. i 90. XXw. każdego roku w wakacje, przyjeżdżali tu na warsztaty studenci z Politechniki Śląskiej podejmując się rozmaitych prac naprawczych. 

Obecnie obiekt jest powiatową samorządową instytucją kultury, której zadaniem jest ochrona i promocja przemysłowego dziedzictwa regionu oraz jego wykorzystanie w działalności edukacyjnej, kulturalnej i turystycznej