Ruiny Zespołu Kaflarni i Papierni w Machorach

Opis

Machory to miejscowość o bogatych tradycjach przemysłowych. W XVI wieku istniała tu kuźnica wodna, a w latach późniejszych wielki piec do wytopu żelaza. Jak wskazują dane urzędowe z końca XVIII wieku  istniały tu 4 dymy fabryczne własności Marcina Dołęgi, podpułkownika wojsk koronnych. Wielkość produkowanej tu surówki wielkopiecowej wynosiła 3000 cetnarów (ok. 198 ton) rocznie, była ona uzdatniana przez 3 fryszerki. Trzeci rozbiór Polski i okres wojen napoleońskich niekorzystnie wpłynął na działalność fabryk żelaza w całej Polsce. Także w Machorach produkcja spadła do 806 cetnarów.

W momencie przejęcia zakładu przez kolejnych właścicieli sytuacja znacznie się odmieniła. Fraenkelowie - znana rodzina przemysłowców z Warszawy, uruchomili w Machorach w roku 1833 pierwszą w Królestwie pudlingarnię. Inwestycja ta spowodowała niezwykły postęp w produkcji żelaza w Królestwie. Projektantem i budowniczym wspomnianego zakładu był wybitny metalurg, urodzony na Kielecczyźnie Wojciech Krygier. Surówki dostarczał miejscowy wielki piec, który pracował do 1880 r.  Machory rozwinęły się znacznie pod zarządem Ludwika Laskiego. W 1850 roku wartość produkcji wyniosła 12 000 rubli srebrnych, a w 1860 roku aż 50 000 rubli srebrnych.

Na przełomie XIX i XX w. nastąpiła zmiana sposobu produkcji surówki polegająca na zastosowaniu koksu do opalania wielkiego pieca. Mało wydajna technologia produkcji stosowana w Machorach stała się główną przyczyną upadku zakładu. Dodatkowe szkody poczyniła powódź w 1923 r. Zakończono więc produkcję metalurgiczną w Machorach.

W roku 1898, na terenie dawnej huty, ówczesny właściciel Ludwik Bayer otworzył fabrykę kafli i tektury, jedną z najważniejszych na terenie zaboru rosyjskiego. Do wyrobu kafli wykorzystywano białą glinkę wydobywaną   w Machorach, w istniejącej od XIX wieku kopalni,  oraz marglu, sprowadzanego z różnych stron Polski. Na przełomie XIX i XX w. fabryka ta zatrudniała około 200 pracowników. Zakład posiadał własne składy sprzedaży w Warszawie, Łodzi, Petersburgu, Moskwie i Odessie. W początkowych latach produkcji ceramiczne kafle piecowe z machorowskiej fabryki zachwycały różnorodnymi zdobieniami. Produkowano też wzory przedstawiające sceny rodzajowe i historyczne. Wyroby machorowskie cieszyły się popularnością w całym Imperium Rosyjskim (użyto ich do obudowania pieców na wszystkich stacjach kolei transsyberyjskiej), aż do Władywostoku. W latach międzywojennych zamontowany był w fabryce generator, który zaopatrywał w energię elektryczną zakład oraz zabudowania dworskie. Do jego napędu posłużyła turbina wodna Francisa napędzająca wcześniej walcarki. Urządzenia te pracowały do 1970 r.

Do pozostałości po zespole kaflarni i papierni należą budynki fabryczne (bez pierwotnego wyposażenia) oraz nieźle zachowany system napędowy zakładu wraz z systemem spiętrzającym i doprowadzającym wodę.

Zakład niestety w ruinie, niedostępny dla zwiedzających.